Dwanghandelingen – en gedachten worden ook obsessieve -compulsieve stoornis genoemd. Een ander woord voor dwanggedachte is namelijk obsessie; en een ander woord voor dwanghandeling is compulsie.
Mensen met een obsessieve-compulsieve stoornis of dwangstoornis hebben last van steeds terugkerende dwanggedachten en/of dwanghandelingen.
Dwanggedachten zijn gedachten die mensen weliswaar zelf hebben, maar die ze wel vreemd en overdreven vinden en ook niet bij hen vinden passen. Het overkomt hun en ze kunnen die gedachten niet voorkomen. Dwanghandelingen zijn zich steeds herhalende dingen die iemand op dezelfde speciale manier doet – moet doen. Alles steeds maar controleren of schoonmaken bijvoorbeeld.

Van alle volwassen Nederlanders heeft bijna 1% ooit in het leven een obsessieve-compulsieve stoornis gehad.
Bij een obsessieve-compulsieve stoornis hebben mensen last van dwanggedachten en/ of dwanghandelingen Ze weten dat deze dwanggedachten en dwanghandelingen overdreven en niet logisch zijn. Daarnaast kost de dwang veel tijd en energie.

Dwanggedachten

Dwanggedachten zijn dwanggedachten als deze telkens terugkomen en hardnekkig in iemands hoofd blijven zitten. Het voelt alsof de dwanggedachten worden opgedrongen. Verder zijn de gedachten zinloos, en mensen worden er angstig van. De dwanggedachten kunnen gaan over ziektes, vuil, fouten maken met vreselijke afloop, de eigen agressie, over seks, of over god en godsdienst.

Dwanghandelingen

Dwanghandelingen zijn dingen die mensen steeds opnieuw moeten doen, zoals handen wassen, dingen controleren. Mensen met dwanghandelingen kunnen dat ook in hun hoofd doen, bijvoorbeeld dingen tellen of steeds maar bidden. Ze  voelen zich gedwongen om het doen, meestal na een dwanggedachte.
Met de dwanghandelingen willen ze voorkomen dat gebeurt waar ze bang voor zijn. De dingen die ze doen, hebben weinig of niets te maken wat ze willen voorkomen. Denk aan het afkloppen op vers hout om allerlei onheil te voorkomen. Of aan dingen heel vaak doen, zoals tientallen keren de handen wassen om te voorkomen dat ze een besmettelijke ziekte krijgen..
Er zijn verschillende soorten dwanghandelingen: controleren, schoonmaken en wassen, dingen symmetrisch neerzetten, ordenen, overmatig bidden, hamsteren of verzamelen.

Oorzaken obsessieve compulsieve stoornis

Over oorzaken van de obsessieve -compulsieve stoornis valt nog weinig te zeggen. Wel zijn extra risico’s bekend:
Erfelijkheid
Daarnaast lijken stress en belangrijke levensgebeurtenissen de stoornis soms uit te lokken, bijvoorbeeld zwangerschap, de geboorte van een kind of andere veranderingen.

Cognitieve gedragstherapie (CGT) bij obsessieve compulsieve stoornis

Tegenwoordig wordt dwang meestal behandeld via een vorm van gedragstherapie of cognitieve gedragstherapie. Hierbij wordt de patiënt herhaaldelijk blootgesteld aan de gevreesde situatie (bijvoorbeeld het aanraken van een “besmet” voorwerp) en mag de patiënt de bijbehorende dwangmatige handeling (bijvoorbeeld handenwassen) niet uitvoeren. De patiënt begint met blootstelling aan een situatie die slechts een beperkte angst oproept, en het proces wordt herhaald totdat de situatie nog slechts een minimale angst oproept. Vervolgens herhaalt men dit in situaties die voor de patiënt aanvankelijk steeds moeilijker zijn: stapsgewijs worden dus steeds moeilijker situaties aangepakt.

Een andere pijler van de behandeling bestaat eruit dat men de patiënt confronteert met zijn onrealistische gedachten. Hij leert dan dat bepaalde zaken helemaal niet zo risicovol zijn, dat het verantwoordelijkheidsgevoel overdreven is, of dat bepaalde twijfels overdreven zijn.
Uit een groot aantal studies is gebleken dat gedragstherapie effectief is: Na 10 tot 20 behandelsessies treedt bij 85% van de patiënten verbetering op.